Wada słuchu, chociaż jest dysfunkcją najmniej widoczną, daje szereg skutków, które wyjątkowo niekorzystnie wpływają na ogólny rozwój dziecka. Od momentu narodzin poznanie świata odbywa się przy pomocy dobrze funkcjonującym zmysłom: słuch, wzrok, dotyk, węch, smak. Uszkodzenie jednego z nich powoduje zniekształcenie obrazu poznawanej rzeczywistości. Do takiej właśnie sytuacji dochodzi w przypadku osób z uszkodzonym słuchem . Niekorzystny wpływ zaburzeń słuchu i mowy niesłyszących i niedosłyszących dotyczy procesów poznawczych. W przypadku tych dzieci poznanie opiera się w znacznym stopniu na wrażeniach wzrokowych, w mniejszym lub tylko minimalnym stopniu na wrażeniach słuchowych (zależy to od stopnia i rodzaju ubytku słuchu).

  Konsekwencją tej sytuacji jest fakt, że w procesie klasyfikacji bardziej istotne cechy przedmiotu ustępują miejsca mniej istotnym (np. wielkość i intensywniejsza barwa są lepiej zauważalne niż przeznaczenie przedmiotu). Dziecku trudno ustalić wzajemne relacje zachodzące między przedmiotami.

Kolejną trudnością jest ujmowanie stosunków przestrzennych i czasowych. Przyczyna tkwi w fakcie ograniczonego występowania pojęć je wyrażających w słowniku dziecka. Dodatkowo dochodzi problem rozumienia przyimków, czy innych nieodmiennych części mowy, które nie oznaczają „niczego konkretnego”.

Utrata słuchu przed lub w czasie okresu opanowywania mowy będzie miała bardziej niekorzystny i złożony wpływ na rozwój dziecka niż gdy nastąpi po tym okresie.

Późne zdiagnozowanie wady słuchu wiąże się z kolei z późnym zaaparatowaniem i rozpoczęciem zabiegów rehabilitacyjnych Należy pamiętać, że zabiegi rewalidacyjne, prowadzone nawet przez najlepszych specjalistów, ale nie kontynuowane w domu rodzinnym nie przyniosą efektów. Istotne bowiem jest, by jak najszybciej nadrobić braki w mowie i języku. Prawidłowy rozwój wielu funkcji zależy od umiejętności posługiwania się nimi.

W nauczaniu dzieci z wadą słuchu, zarówno tych niedosłyszących jak i głuchych nauczyciele powinni brać pod uwagę i ściśle przestrzegać zasady:

Zasada akustyczna (zasada słuchania) - umożliwia rozwój mowy w jej pełnym zakresie, pomagając dziecku dopasować się do swojego środowiska i jednocześnie dając mu możliwość kontrolowania jego własnej wymowy. Wcielając w życie zasadę akustyczną mamy na celu pokazanie dziecku niesłyszącemu świat dźwięków, uwrażliwienie go na bodźce dźwiękowe;

Zasada fonetyczna (postęp fonetyczny)- uczymy dzieci z wadą słuchu na początku najprostszych dźwięków wizualnych, takich, jakie obserwujemy u dzieci zdrowych. Podczas nauki zwracamy szczególną uwagę na napięcie mięśniowe. Zastosowanie odpowiednich środków (technik) w celu zmiany tonusu mięśni stanowi istotny element tej nauki i późniejszej artykulacji. Pod uwagę powinny być brane indywidualne możliwości każdego dziecka.

Zasada lingwistyczna (całość myślowa) - najmniejszą jednostką ludzkiej mowy jest zdanie. Jest ono nośnikiem myśli i może składać się z pojedynczego dźwięku, sylaby lub słowa. Jednakże zasada lingwistyczna przypomina nam, że należy skupić się na wytworzeniu sensownego dźwięku, sylaby, słowa, frazy, gdyż poszczególne dźwięki w izolacji nie mają znaczenia.

Zasada bliskości i stosowności/ odpowiedniości - prowadzący musi wywołać u dziecka zaciekawienie, chęć, zamiar, pragnienie i potrzebę mówienia.

U dzieci w wieku przedszkolnym nie ma nic bardziej szkodliwego, jak sadzanie ich przy stoliku i zbyt rygorystyczne egzekwowanie zadań. Nauka to zabawa, nazywana z braku lepszego określenia – ćwiczeniami. Należy pracować z dzieckiem w taki sposób, by zajęcia były atrakcyjną zabawą, a jeszcze lepiej nagrodą. Zalecane ćwiczenia, to jest nauka i  wyjaśnianie dziecku wszystkiego, co zastaje ono w życiu. Dziecko żyje w rodzinie, w środowisku rówieśników, w społeczeństwie itd. – właśnie w naturalnych dla siebie sytuacjach ma ćwiczyć.

M. Góral zestawia w punktach co należy wypracować ( w systemie zabawowym ) u dzieci głuchych, niedosłyszących w wieku przedszkolnym :

-          sprawność ruchową,

-          uwagę i spostrzegawczość,

-          samodzielność i wytrwałość,

-          umiejętność naśladownictwa,

-          pamięć i wyobraźnię,

-          rozumowanie i wnioskowanie,

-          nabywanie wiadomości i umiejętności ( w tym spraw moralno – społecznych ).

Specjalne ćwiczenia słuchowe mogą być prowadzone zarówno podczas ćwiczeń w sali przedszkolnej, jak i zajęć terapeutycznych (rewalidacji). Są one ściśle związane z procesem opanowywania mowy i kształtowania pojęć. Nauka mowy w oparciu o inne zmysły, szczególnie wzrok i dotyk, w połączeniu ze słuchowym jej odbiorem, będzie postępowała sprawniej.

Program wychowania słuchowego powinien obejmować ćwiczenia z zakresu:

-          czasu trwania dźwięku (długo – krótko)

-          natężenia dźwięku (cicho – głośno)

-          częstotliwości dźwięku (wysoko – nisko)

-          ilości nadanych sygnałów (ile)

-          tempa nadawanego sygnału (szybko – powoli)

-          lokalizacji źródła dźwięku

-          rytmu.

Prowadząc ćwiczenia należy pamiętać, że dziecko powinno korzystać z aparatów słuchowych, a podawane dźwięki powinny przechodzić od najbardziej różniących się od siebie do maksymalnie zbliżonych pod względem wielu cech.

Pracując z dzieckiem niedosłyszącym należy pamiętać, że nadrzędnym celem jest rozwijanie funkcji komunikacyjnej – umożliwienie dziecku skuteczne porozumiewanie się w różnych sytuacjach życia codziennego np. w sklepie, u fryzjera, u lekarza, w autobusie itp. Dlatego też wskazany jest aktywny udział dziecka w różnych formach zajęć , takich jak np.

-           ćwiczenia zespołowe i indywidualne,

-           gry dydaktyczne, konkursy,

-           prace społecznie użyteczne na rzecz grupy (dyżurny wraz z kolegą),

-           akademie przedstawienia, konkursy (dostosowanie dziecka do jego możliwości).

Dziecko uczestnicząc aktywnie w różnych formach zajęć przedszkolnych doskonali koncentrację uwagi, pamięć, spostrzegawczość wzrokową a także umiejętności kojarzenia sytuacyjnego i zapamiętywania pewnych wiadomości. Staje się bardziej samodzielne oraz czuje się pełnowartościowym kolegą.

O skuteczności pracy dydaktycznej nauczycieli w edukacji dzieci w dużym stopniu decydują metody pracy. Istotne jest, by były to metody wynikające z koncepcji wielostronnego kształcenia. jak podaje W. Okoń, cztery grupy takich metod:

1)      metody asymilacji wiedzy oparte na aktywności poznawczej o charakterze reproduktywnym,

2)      metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy oparte na aktywności poznawczej, związanej z rozwiązywaniem problemów,

3)      metody waloryzacyjne ( eksponujące ) cechujące się przewagą aktywności emocjonalnej i artystycznej,

4)      metody praktyczne oparte na aktywności praktyczno – technicznej.

Przez formy organizacyjne pracy pedagogicznej rozumie się rozplanowane w czasie i przestrzeni powiązane ze sobą wzajemne czynności nauczyciela i dzieci. W systemie wychowania przedszkolnego formy te odnoszą się do całości sytuacji związanych z trybem życia dzieci i podstawowymi rodzajami ich działalności.

Formy organizacyjne obejmują typowe sytuacje wychowawcze, naturalne i celowo zorganizowane, powtarzające się systematycznie lub okolicznościowo w rozkładzie dnia pracy przedszkola.

Program Wychowania Przedszkolnego „ Moje Przedszkole” podkreśla, że: „ Jednym  z  wielu ważnych uwarunkowań w osiąganiu  zamierzonych  celów  jest stosowanie atrakcyjnych form i metod pracy opartych na  różnorodnych zabawach:

-          obserwacji i pokazie,

-          działaniu,

-          przekazie słownym,

-          przykładzie osobistym,

-          rozwiązywaniu zadań według własnego pomysłu,

-          samodzielnym doświadczeniu dziecka,

-          spontanicznej, swobodnej aktywności własnej dziecka,

-          grach dydaktycznych,

-          zajęciach dramowych

Podstawowymi formami organizacyjnymi pracy jest działalność:

-          indywidualna

-          zespołowa’, zbiorowa ( zajęcia z całą grupą ).

Natomiast podstawową formą aktywności dziecka jest zabawa, która jest dominująca w wychowaniu   przedszkolnym.  Stąd  wypływa  powszechnie   znana   prawda,   że   dziecko powinno uczyć się -  bawiąc i bawić się -  ucząc. Oznacza to, że proces nauczania powinien być związany z zabawą. Dziecko przedszkolne przejawia najczęściej swą aktywność zabawową w zabawach manipulacyjnych, konstrukcyjnych, tematycznych, dydaktycznych i ruchowych.Praca w przedszkolu wymaga określonych form organizacyjnych. Do podstawowych form pracy wychowawczej i edukacyjnej w przedszkolu, należą

- zabawa i inne rodzaje działalności dzieci pozwalające na rozwijanie własnej inicjatywy,

- czynności samoobsługowe dzieci np. związane z utrzymaniem higieny osobistej oraz praca użyteczna,

- spacery i wycieczki,

- zajęcia organizowane przez nauczycielkę z całą grupą lub prowadzone w mniejszych zespołach.

W codziennej pracy z dziećmi stosuje się różnorodne metody i formy rozbudzające aktywność twórczą dziecka, zapewniając pozytywną motywację do podejmowania zadań rozwijających wiarę we własne siły i możliwości. Do nich należą:

- Metoda Dobrego Startu M. Bogdanowicz - jest to metoda słuchowo - wzrokowo - ruchowa, w której ważną rolę odgrywają 3 elementy: element słuchowy (piosenka), wzrokowy (wzory graficzne), motoryczny (wykonywanie ruchów w czasie odtwarzania wzorów graficznych zharmonizowanych z rytmem piosenki). Ogólnie rzecz biorąc jest to poznawanie wielozmysłowe.

- Zabawy i gry integrujące grupę, wyzwalające aktywność.

- Drama - uczy poprzez osobiste doświadczenie - uczestnictwo lub obserwowanie scenek. Rozwija umiejętność wyrażania siebie przez dialog w rolach sytuacyjnych, gry i zabawy

By podsumować to jak różne predyspozycje mogą mieć uczniowie, warto zaprezentować "piramidę zapamiętywania" według Dale,a, która ukazuje jak wiele przeciętny człowiek zapamiętuje informacji z różnych form przekazu i aktywności. Autor na pierwszym miejscu stawia proces uczenia innych jako metodę pozwalającą na jak najpełniejsze zapamiętanie materiału, bo aż w 90 procentach. Kolejno wymienione są:

• praktyka i działanie (70%)
• gry dyskusyjne (50%)
• demonstracje (30%)
• przekaz audiowizualny (20%)
• czytanie (10%)
• wykład (5%)

Bibliografia:

1)      1.W. Dyner: Zabawy tematyczne dzieci w domu i przedszkolu. Warszawa 1983.

2)      2. B. Jugowar: Wiek przedszkolny. Warszawa 1982.

3)      3. W. Okoń: Zabawa a rzeczywistość. Warszawa 1987.