Powinności wychowawcze nauczyciela

Na rolę zawodową nauczyciela składają się trzy podstawowe funkcje: dydaktyczna - związana z przekazywaniem wiedzy, rozwijaniem i doskonaleniem umiejętności;

 wychowawcza, czyli kształtowanie umiejętności społecznych, systemu wartości i tożsamości,

opiekuńcza - polegająca na trosce o zaspokojenie potrzeb biologicznych i psychicznych uczniów, zapewnieniu im poczucia bezpieczeństwa.

Wraz z przechodzeniem przez kolejne etapy kształcenia uczeń podlega w różnym stopniu tym funkcjom, np. na poziomie edukacji elementarnej najbardziej wybijającą się jest opiekuńcza funkcja nauczyciela, a następnie wychowawcza.

Wraz z rozwojem psychospołecznym dziecka, jego wzrastającą samodzielnością i uformowaniem tożsamości te dwie funkcje jakby usuwają się w cień, ustępując miejsca funkcji dydaktycznej. Błędem natomiast byłoby sądzić, że dalsze etapy kształcenia są już związane tylko z funkcją dydaktyczną. Na wszystkich bowiem szczeblach edukacyjnych zawsze wszystkie trzy funkcje konstytuują rolę nauczyciela, niewypełnianie czy zaniedbywanie jednej z nich powoduje, że sukcesy osiągane w obszarze związanym z pozostałymi funkcjami są tylko pozorne.

Wszystkie trzy funkcje nauczyciela wzajemnie się przeplatają i uzupełniają, trudno jest wyróżnić działania nauczyciela, poprzez które jedynie uczy, czy też jedynie wychowuje. Przekazując wiedzę z danego przedmiotu, równocześnie przejawiamy określoną postawę w stosunku do innych ludzi, prezentujemy określone normy zachowań, poprzez to, co mówimy i jak mówimy, opowiadamy się po stronie określonych wartości. Stąd też prosty wniosek, iż wychowywanie to zadanie wszystkich nauczycieli, a nie jedynie, jak mogłaby wskazywać nazwa, wychowawców klas. Jeśli więc rada pedagogiczna danej szkoły nie ma wypracowanej spójnej, podzielanej przez wszystkich jej członków wizji wychowania, celów, ku którym ono ma prowadzić, to skuteczność wysiłków pojedynczych nauczycieli zostaje poważnie osłabiona.

W szkole podobnie jak w rodzinie fundamentalne znaczenie ma spójność i konsekwencja wszystkich pracowników szkoły. Jeśli przestrzegania pewnych ustalonych zasad, np. dotyczących dbania o czystość w szkole, właściwego korzystania ze sprzętów i pomocy naukowych, wymagają tylko niektórzy nauczyciele, a inni nie przywiązują do nich wagi lub w skrajnych przypadkach wyrażają brak swojego poparcia dla tych reguł, to znaczenie tych zasad i konsekwencje wynikające z ich nieprzestrzegania szybko się dewaluują. Taka reguła stopniowo zaczyna być jedynie martwym przepisem, którego należy przestrzegać jedynie, gdy pan X czy pani Y patrzy, zamiast stać się uwewnętrznioną zasadą, która wyznacza postępowanie uczniów niezależnie od kary czy nagrody. 

Podstawowym warunkiem właściwego przebiegu relacji wychowawczej jest przemyślenie i wyraźne określenie, na czym ma polegać rola wychowującego na progu XXI wieku. Jakie wymagania i oczekiwania społeczne kieruje dzisiaj wobec nauczyciela społeczeństwo jako całość, ale też jakie wymagania kieruje do nauczycieli danej szkoły społeczność lokalna? Na te pytania powinni poszukiwać odpowiedzi także zarządzający oświatą i kształcący nauczycieli. Jednak przede wszystkim swoją rolę musi - aby ją wypełnić - przemyśleć każdy nauczyciel. W zmieniającej się niezwykle dynamicznie rzeczywistości te przemyślenia muszą podlegać procesowi ciągłej aktualizacji.

To sami nauczyciele muszą zadbać o to, by tocząca się obecnie na łamach czasopism i w literaturze pedagogicznej dyskusja dotycząca zmian związanych z rolą i charakterem edukacji w nowym tysiącleciu znalazła też swoje miejsce w pokojach nauczycielskich, na konferencjach rad pedagogicznych, spotkaniach zespołów przedmiotowych, a przede wszystkim w umysłach każdej z osób, które zajmują się edukacją.